აზოტი � ნიტრატები

აზოტი  წარმოადგენს მცენარისთვის ერთ-ერთ აუცილებელ საკვებ ელემენტს. აზოტით უზრუნველყოფაზეა დამოკიდებული პირველ რიგში მცენარის ნორმალური ზრდა-განვითარება და სასურველი მოსავლის მიღება. აზოტის ასეთი დიდმნიშვნელოვანი როლი მცენარის კვებაში განპირობებულია იმით, რომ იგი შედის ყველა მარტივი და რთული ცილების  შედგენილობაში, რომლებიც წარმოადგენენ მცენარეული უჯრედის პროტოპლაზმის ძირითად შემადგენელ ნაწილს. აზოტის გარეშე არ წარმოიქმნება ცილა, ხოლო ცილის გარეშე არ არსებობს სიცოცხლე. აზოტის შემცველობა ცილაში საკმაოდ მაღლია და შეადგენს მისი წონითი  ნაწილის 18%. აზოტი შედის აგრეთვე ნუკლეინის მჟავების შემადგენლობაში, რომლებიც ძალიან დიდ როლს ასრულებენ  ცოცხალ ორგანიზმებში ნივთიერებათა ცვლაში, აგრეთვე ქლოროფილის, ვიტამინების და  მცენარეული უჯრედების მრავალი სხვა ორგანული შენაერთების  შედგენილობაში.

მცენარისათვის აზოტის მთავარ წყაროს წარმოადგენენ აზოტმჟავას და ამონიუმის მარილები. ბუნებრივ პირობებში  მცენარის აზოტით კვება წარმოებს ნიადაგის  ხსნარში,  არსებულ ან  გაცვლით ფორმაში შთანთქმული NO_3-ის ანიონის და NH₄ კათიონის შეთვისებით. მცენარის მიერ შეთვისებული აზოტის მინერალური ფორმები განიცდიან რთულ გარდაქმნებს და წარმოქმნიან აზოტიან ორგანულ  შენაერთებს - ამინომჟავებს, ამიდებს და საბოლოოდ ცილებს, აზოტიანი ორგანული ნივთიერებების სინთეზი მიმდინარეობს ამონიაკის საშუალებით, ასევე მისი წარმოქმნით ხდება მათი დაშლა. რაც შეეხება ნიტრატულ აზოტს იგი უშუალოდ არ ღებულობს მონაწილეობას სინთეზურ პროცესში. იმისთვის, რომ ნიტრატებმა  მცენარეში მონაწილეობა მიიღონ  აზოტიანი ორგანული ნივთიერებების წარმოქმნაში,  საჭიროა მათი აღდგენა ამიაკამდე:

HNO₃ → HNO₂  →  (HNO₂) →  MH₄OH  →  NH₃

ნიტრატი    ნიტრიტი                    ჰიპონიტრიტი          ჰიდროქსილამინი        ამიაკი

ამ პროცესს ეწოდება ნიტრატების რედუქცია ანუ აღდგენა; ნიტრატების ბიოლოგიური  რედუქცია  მიმდინარეობას ფერმენტების მონაწილეობით, რომლებიც შეიცავენ მიკროელემენტებს - მოლიბდენს, სპილენძს, რკინას და მანგანუმს.

ნიტრატების ჭარბი რაოდენობა მცენარეზე, ტოქსიკურად არ მოქმედებს, ხოლო  ამონიაკის ჭარბი რაოდენობა კი იწვევს მცენარის ამონიაკით მოწამვლას. რაც შეეხება სასოფლო-სამეურნეო კულტურების პროდუქციას, მათში  ნიტრატების ჭარბ რაოდენობას შეუძლია მავნე გავლენა მოახდინოს  ცხოველებზე და ადამიანებზე.

ცდებით დადგენილია, რომ ცეოლითების შეტანა ნიადაგში ბოჭავს ნიტრატებს და შესაბამისად ამცირებს მცენარეში ნიტრატების გადასვლას. ცეოლითები, ნიადაგში არსებული მოკროორგანიზმებისათვის ქმნიან არაჩვეულებრივ გარემოს, რის გმოც მცირდება  NO_3-ის გამორეცხვა. აზოტის კვებისთვის იქმნება არაჩვეულებრივი პირობები: აზოტის რაოდენობა მცენარეებში იზრდება, NO_3-ის შემცველობა ნიადაგში კლებულობს, მცენარეებში  NO₃ აღდგება  NH₄-მდე.  აზოტის მომატება კი იწვევს ცილების რაოდენობის ზრდას.